Truus de Mier en de podcast
Mag ik je even voorstellen aan mijn perfectionisme? Ik heb haar Truus de Mier genoemd. Ja, die van de Fabeltjeskrant. Tuut, tuut, tuut, tuut!!! Een echte werkmier.
Mijn interne criticus of perfectionisme
Truus is dat deel in mij dat mij aanzet tot gedrag gericht op: goed, beter, perfect. Volgens haar moet ik meer weten, alles beter kunnen, meer doen voor anderen, gezonder eten, meer sporten, mijn huis beter op orde hebben. Ze maakt eindeloze to do lijsten die het liefst gisteren al af waren. Als ze echt op dreef is moet ik de hele wereld redden! Als ik altijd doe wat Truus wil, dan sta ik in de ochtend op, ben de hele dag bezig en stort in de avond in mijn bed. Als ik dat al haal en niet op de bank al ben ingestort. Het is uitputtend, star en nooit goed genoeg. Het grappige is dat als ik te moe word omdat ik teveel doe, Truus daar ook weer commentaar op heeft: wees toch niet zo perfectionistisch! Uhm, wie is hier de perfectionist?
Een overijverige mier
Het is dus heel belangrijk dat ik niet altijd naar Truus luister en tegelijk besef dat ze het lief bedoelt. Als het mij namelijk zou lukken om perfect te zijn, dan zou ik nooit falen, dan zou er nooit iets mis gaan, dan ben ik op alles voorbereid en zal niemand mij ooit afwijzen of een oordeel over mij hebben. Ze probeert mij gewoon veilig te houden en te behoeden van pijn. Ze is echter een mier, nogal overijverig.
Podcast over perfectionisme
Recent werd ik door Carolien van Steenselen geïnterviewd voor een podcast over perfectionisme. Nadat we de podcast opgenomen hadden ging Truus los, hoe toepasselijk! Oordeel, oordeel, oordeel… Ik had andere voorbeelden moeten gebruiken, het beter moeten uitleggen, nog diepgaandere dingen moeten zeggen, andere woorden gebruiken en Truus had ook nog een stapel aanvullingen over aanverwante onderwerpen. Had ik echter dit advies opgevolgd, dan hadden Carolien en ik tot Sint Juttemis zitten praten en dat was natuurlijk ook helemaal fout geweest, volgens Truus.
Zelfkritiek
Truus heeft geen kwaad woord over Carolien overigens. Dat is ook wel interessant om op te merken. Zij mag gewoon lekker zichzelf zijn, helemaal prima zoals ze is. Al zal zij vast zelf ook een soort Truus hebben die daar anders over denkt…
Luister hier naar de podcast van Carolien van Steenselen en Maaike Steeman over Perfectionisme
Hoe kun je omgaan met je inner Truus?
Gelukkig heb ik inmiddels, een paar grijze haren verder, geleerd dat ik niet altijd naar Truus hoef te luisteren. Ik hoef ook niet de discussie of gevecht met haar aan. Ze geeft mij advies en als het mij helpt bij mijn taak, dan kan ik naar haar luisteren. Dan helpt ze mij om net even dat tandje bij te zetten als het er echt toe doet. Als het mij niet helpt, dan laat ik haar lekker kletsen. Verder heb ik ook andere stemmen in mij. Onder andere een compassievolle stem. Deze stem moedigt mij aan om rust te nemen, goed voor mijzelf te zorgen en vertrouwen te hebben. Die maakt ruimte voor flexibiliteit, plezier en genieten. Ik ben altijd oké, ik mag er altijd zijn, ook als alles misloopt. Ik ben een mens, imperfect, net als alle mensen.
Wat betekent het om een mens te zijn?
Carolien stelde mij de vraag: wat betekent het om een mens te zijn? Ik vind dit een hele belangrijke vraag omdat ik vaak zie dat normale menselijke eigenschappen gepathologiseerd worden. Het is regelmatig lastig om een mens te zijn, maar dat betekent niet dat die lastige dingen gestoord zijn.
Perfectionisme is een menselijke overlevingsstrategie
Perfectionisme is daar een voorbeeld van en de kritische stem hoort daarbij. Dit is een overlevingsstrategie die op een bepaalde manier een functie heeft. Het wordt echter regelmatig gelabeld als faalangst, angststoornis, onzekerheid, controledwang en als iemand er erg onder gebukt gaat ook depressie. Vervolgens wil men dit, met alle goede bedoelingen, fiksen. Dit zal echter niet gaan lukken, want perfectionisme is een deel van ieder mens. Hierdoor kunnen mensen zichzelf onnodig als ziek, gestoord en anders gaan zien. Dat is niet helpend, dat is olie op het vuur voor de Truus in ons. Het stigmatiseert, sluit mensen buiten (‘zij die niet normaal zijn’) en zet mensen ertoe aan om hun menselijke eigenschappen te verbergen. Dan word je een vervormd mens en die vorm zit niet lekker.
12 menselijke eigenschappen
Dus wat betekent het om een mens te zijn? Wat mij betreft zijn we prachtige wezens en tegelijk ook ingewikkeld en hebben we eigenschappen die lastig zijn om mee om te gaan, zoals een Truus de Mier. Ik noem een aantal eigenschappen en patronen die mij zijn opgevallen in mijn werk als psycholoog.
We zijn imperfect en hebben een deel in ons dat streeft naar perfectie.
We leven een leven waarin we maar beperkt controle hebben en we hebben een deel in ons dat streeft naar controle.
We zullen allemaal te maken krijgen met afwijzing, niet gezien worden en oordelen van anderen en we hebben een deel in ons dat er alles aan doet om dat te voorkomen.
We zijn mens en dus zal niets menselijks ons vreemd zijn. We kunnen onszelf in de ander herkennen. Tegelijk zijn we allemaal anders. Dat is functioneel voor het overleven van de groep. We hebben zowel de roekeloze als de voorzichtige mensen, zowel de denkers als de doeners, zowel de dromers als de pragmatici nodig.
We zijn prooidieren en dus sensitief voor signalen die gevaar aankondigen. We hebben dan de neiging om te vluchten en verbergen.
We zijn ook roofdieren, in staat tot agressie (in vele vormen), achtervolging, anderen in het nauw brengen, dingen najagen.
Daarnaast zijn we sociale dieren, gevoelig voor sfeer, stemmingen van anderen, gevoelig voor afwijzing en oordelen en ons bewust van onze plek in de groep. We hebben spiegelneuronen en beïnvloeden elkaar door co-regulatie. We kunnen zowel heel goed samenwerken als de strijd aangaan om onszelf en onze groep te beschermen. Door elkaars hand vast te houden, beschermen we elkaar tegen stress. Tegelijk kan een giftige blik van een ander ons het gevoel geven dat we door de grond zakken.
We hebben een neiging tot allerlei gedrag dat ooit in onze evolutie functioneel was: verzamelen, controle, voorspellen, problemen oplossen, schoonmaken, argwaan naar onbekenden, niet gaan slapen als je je gespannen (niet veilig) voelt. Daar kun je last van hebben en het kan doorslaan in onhandig gedrag, maar is vanuit de oorsprong niet pathologisch.
Verder is het van belang om niet te vergeten dat we een lichaam hebben dat een evolutie heeft doorgemaakt. We zijn op een bepaalde manier dierlijk en onderdeel van de natuur. Het hoofd kan van alles willen, maar komt niet ver als er niet eerst zorg voor het lichaam is. We hebben basisbehoeften, zoals elk dier dat op zijn eigen manier heeft. Als die niet vervuld worden, dan raken we uit balans. We kunnen onszelf niet losmaken van de natuur en net doen alsof we iets niet nodig hebben. Helaas leven we in een samenleving die onze basisbehoeften in de knel brengt, daar worden we ziek van. Bijvoorbeeld een overvloed aan suiker en vet, veel prikkels en snelheid, op bepaalde werkplekken en scholen weinig ruimte voor het eigen biologische ritme en eigenheid en door sociale media steeds minder face to face contact met anderen.
Als we onder stress staan of trauma’s ervaren, dan passen onze hersenen en zenuwstelsel zich aan op zo’n manier dat we kunnen overleven in een gevaarlijke situatie. Het is fascinerend hoe dat werkt en een teken van onze enorme veerkracht. Tegelijk ontspoort deze aanpassing wel eens en dan raken we minder psychologisch flexibel. Als je eigenlijk in een veilige omgeving bent en er dus sprake is van een vals alarm, werkt het averechts.
We hebben als mens prachtige eigenschappen die vooral ruimte nodig hebben om tot uiting te komen. We zijn speels, nieuwsgierig, creatief, muzikaal, slim, leergierig, liefdevol, compassievol. We hebben de bijzondere eigenschap dat we ons bewust zijn van een bewust zelf, van leven en dood, tijdelijkheid en onze kwetsbaarheid. We kunnen ons bezig houden met de betekenis van ons leven. Wie ben ik en wie wil ik zijn, wat is mijn plek in het geheel? We kunnen keuzes maken en zelfs onze eigen evolutie vormen. Dit kan zowel waardevol als overweldigend zijn.
We hebben een taal en kunnen denken. Dit is een supersonisch instrument waarmee we heel slimme dingen kunnen doen en maken. Maar het kan ook voor problemen zorgen als we niet leren om ermee om te gaan. We schieten dan in gepieker, destructieve verhalen waar we in verstrikt raken en we kunnen zelfs suïcidale gedachten hebben.
We hebben te accepteren dat we imperfect zijn
Dus ja, we hebben eigenschappen die lastig en zelfs destructief kunnen zijn. Maar laten we die niet pathologiseren. We zijn niet perfect en vastlopen in perfectionisme is onderdeel van dat niet perfect zijn. Hoe kom je los uit de greep van perfectionisme? Door te accepteren dat je een imperfect mens bent.
En onze leerlingen en studenten zijn ook imperfect
Leerlingen zijn niet gestoord, niet TE gevoelig, niet ongemotiveerd. Ze zijn mensen en het is een uitdaging om daarmee om te gaan. Gelukkig zijn we ons als mens bewust van onszelf en kunnen we even pauzeren, naar onszelf kijken en keus maken voordat we iets gaan doen. We hoeven niet elke neiging die er van binnen opkomt te volgen. Kinderen en jongeren hebben geen fiks nodig. Ze hebben wel begeleiding nodig in dit complexe leven. Dus laten we een leerling zien als een heel, lerend en groeiend mens in context met oog voor verbinding en functie van gedrag.
Hoe kun je omgaan met het perfectionisme van jouw leerlingen of studenten?
Een eerste concrete stap die je zou kunnen zetten is te laten zien dat jij mens bent en in verbinding te gaan met de leerling als mens. Het is helpend om taal te geven aan onze innerlijke wereld, bijvoorbeeld door de volgende vragen te stellen: heb jij ook zo’n perfectionistische criticus? Hoe zou jij die noemen? Wat vindt jouw criticus vooral belangrijk en welke rampen probeert hij daarmee te voorkomen? Wanneer is het wel of niet handig om daarnaar te luisteren? Heb je ook een compassievolle stem? Wat heeft die te zeggen? Wat gebeurt er als je de compassievolle stem volgt?
Goede reis in dit fascinerende menselijke leven!
Maaike Steeman